VOORJAAR 2023

Met een spanwijdte van 2,44 m is de Europese Zeearend - Gieren buiten beschouwing gelaten - de grootste roofvogel van Europa. Vroeger werden deze arenden over heel het Europese continent aangetroffen, maar door de mens en het gebruik van de schadelijke stof DDT in de landbouw, waren ze in veel landen uitgestorven. Sinds 1970 zijn ze stilaan aan een opmars bezig en de Europese populatie wordt ondertussen op een 15.000 paar geschat.

In Nederland kwamen ze opnieuw tot broeden in 2006 en in 2020 werden al 20 paar met een nest (of nestbouw) genoteerd. Twee jaar later, in 2022, stond de teller bij onze noorderburen op 30 koppels, in 2023 spreken we al over 36 paar met een nest!

Het duurt zeker 5 jaar vooraleer Zeearenden geslachtsrijp zijn en overgaan tot succesvolle paring. Alle jongen die voortvloeien uit de broedgevallen, moeten allemaal hun eigen territorium vinden. Voor 2024 broedde de Zeearend nog niet in België, maar hopelijk komt daar in weldra verandering in. De drie meest geschikte gebieden in Vlaanderen zijn De Blankaart (Diksmuide), Doel en de Grensmaas. We duimen dus dat het De Blankaart wordt die de spits mag afbijten!

Op 4 april 2023 werd een Europese Zeearend de eerste keer oostwaarts overvliegend opgemerkt aan De Blankaart in Diksmuide. Daarna duurde het tot 20 april tot een volgende melding geregistreerd werd.

Op 26 april werden er 2 zeearenden ter plaatse in de broeken van Merkem gemeld. De twee individuen die gespot werden aan de Blankaart, zijn beide 4de kalenderjaar en worden volgend jaar als ‘volwassen’ beschouwd. Typisch voor een 4de kalenderjaar Zeearend is dat die een territorium gaat kiezen, mogelijks daar al ‘overzomert’ en eventueel al aan nestbouw begint. En laat 9 mei nu de eerste waarneming zijn van een Europese Zeearend aan de Blankaart… met een tak in de poten! Zou het echt?

Dankzij ingrepen van Natuurpunt en ANB en deels omwille van de weergoden, ligt het gebied er al het hele voorjaar heel nat en drassig bij. Vele trek- en broedvogels keuren de geleverde inspanningen goed en blijven hier, al dan niet tijdelijk, plakken. 

Ook deze twee Zeearenden hebben de IJzervallei al grondig verkend de afgelopen periode en kunnen de natuurinrichtingswerken in de Blankaart enorm appreciëren. Om te beginnen is er voldoende eten aanwezig voor de Zeearenden. Zolang een Zeearend op de grond zit, kunnen andere vogels makkelijk tot op een meter ervan komen rusten. Maar als hij opvliegt, ontstaat er intense paniek en vliegen alle vogels letterlijk voor hun leven. Van vis is de Zeearend ook niet vies: hij grijpt vlotjes vissen die net onder de oppervlakte zwemmen, zonder een stootduik zoals een Visarend. Als echte opportunist verorbert hij ook probleemloos aas. Of hij probeert - gewoonlijk zonder succes - wel eens een haas te snel af te zijn.

Natuurlijke vijanden heeft de Zeearend niet; hij staat nu eenmaal aan de top van de voedselpiramide. In het buitenland zijn er helaas wel al ongelukken gemeld met Zeearend, zelfs verkeersslachtoffers. Als deze roofvogels gefocust zijn op een karkas van een aangereden dier, kunnen ze zelf aangereden worden. Sommige Zeearenden komen om het leven na ‘aanvaring’ met een windturbine. Er is onderzoek bezig om na te gaan hoe dit voorkomen kan worden. Voorlopige conclusies stellen dat er 70% minder slachtoffers zouden vallen als één van de wieken van de windturbines zwart geverfd wordt.

Een andere prangende vraag dringt zich op: wat met de andere roofvogels die rond De Blankaart broeden, zoals de Bruine Kiekendief? Op het moment dat een Zeearend het nest van een andere roofvogel te dicht nadert, zal deze roofvogel de Zeearend in de lucht aanvallen. Je kan dat vergelijken met wat kraaien en kauwen bij de Buizerd of Bruine Kiekendief doen. Door de focus te houden op de roofvogel die aanvalt, missen de Zeearenden het momentum om het nest te vinden en dat te prederen.

Om nog even terug te komen op de kans dat de Zeearend tot broeden komt in de Blankaart: de enige factor die de Zeearend kan tegenhouden, is … de mens! Ondanks zijn enorme afmetingen en stoere uiterlijk, is deze roofvogel zeer verstoringsgevoelig. Bij deze dan ook een warme oproep om altijd en overal op de paden te blijven en géén weides of afgesloten delen van natuurgebieden te betreden! Ook niet om net die ene foto te nemen die misschien nog niet genomen werd. Als we de Europese Zeearend als broedvogel willen verwelkomen, moeten we deze kanjers de nodige rust gunnen.

Het koppel Zeearenden, dat ondertussen vanuit Natuurpunt de namen Paul en Betty kreeg, zijn halverwege de maand oktober met nestbouw begonnen. Ze hebben een wilg uitgekozen aan de rand van de Blankaartvijver als nestboom. Deze boom staat midden in de broedkolonie Blauwe Reigers en Lepelaars. Benieuwd wat die gaan vinden van hun nieuwe buren.

Dat de Zeearenden hier nu nog zijn, kan ons alleen maar gelukkig stemmen aangezien dat betekent dat ze voldoende eten hebben gevonden in het kalmste seizoen voor een roofvogel: de zomer. In de winter is er sowieso voldoende eten, want dan komen de vriezeganzen hier overwinteren. De Zeearenden zelf zijn dus standvogels, wat wilt zeggen dat ze heel het jaar door rond hun territorium blijven. Enkel de jonge beesten zwerven rond, soms wel honderden kilometers, op zoek naar een eigen geschikt territorium.

Het werd al op 7 december vastgesteld, maar nog niet vastgelegd op foto of film, maar de Zeearenden paren! Op 20 december werd de daad dan ook op video vastgelegd. Hier en daar wordt er geopperd dat dit wel heel vroeg is, maar niets is minder waar. De Zeearenden beginnen al eind januari, begin februari te broeden. Een legsel bestaat meestal uit 2 eieren, uitzonderlijk kunnen dat er 3 zijn. Broedtijd bedraagt 38 dagen per ei en er wordt gebroed vanaf het eerste ei. De jongen kunnen uitvliegen na 70 tot 90 dagen waarna ze nog steeds gevoederd worden door de ouders. Het is niet uitzonderlijk dat het eerste nest van een jong koppel mislukt. Dus ook hier gaan we nog een portie geluk nodig hebben. Maar het ziet er alvast zeer belovend uit! 

De nestlocatie zelf is niet bereikbaar omdat het omgeven is door grachten, moeras en dicht struikgewas. Ideale locatie die ze gekozen hebben! Maar nogmaals, blijf op de paden aub! 

De meeste kans om de Zeearenden te zien, zijn aan het nest zelf. Dan kan je ze het makkelijkste zien vanaf de romantische boogbrug voor het kasteel van de Blankaart. Zoals eerder vermeld valt de eileg normaal eind januari, begin februari en het wijfje begint te broeden vanaf het eerste ei gelegd is. Dan zal ze dus constant op het nest zitten. Het mannetje zal dan gaan jagen om het wijfje van eten te voorzien. Maar voorlopig maken ze nog veel daguitstapjes. Zo zijn de Zeearenden al gezien aan de IJzermonding in Nieuwpoort, Sint-Jacobs-Kapelle, tussen Ramskapelle en Pervijze, Zoutenaaie, Lampernisse, Woumen en Merkem. De Rillebroeken en Merkembroek met bijhorende eendenkooi zijn ook een favoriete plaats om te jagen. Zolang de Zeearenden stil zitten, op de grond of in een boom, vallen ze nauwelijks op. Eens ze vliegen ontstaat er paniek bij alle vogels en dan zijn ze makkelijker te vinden.

Het koppel Zeearenden blijft lustig verder bouwen aan hun nest en vertoeven er graag op. Dit is een ideale rustplaats, hoog en veilig en met een fantastisch uitzicht over hun jachtgebied. Het is voornamelijk het mannetje die de takken aanbrengt terwijl het vrouwtje meestal dirigeert waar de takken moeten komen te liggen. Het nest is bijna 2 meter breed ondertussen, wat echt wel immens is voor een startend koppel, want elk jaar blijven ze verder bouwen aan het nest. Zo kan het nest makkelijk 3 meter in hoogte worden en meer dan een ton wegen. Het zou niet de eerste keer zijn dat een boom het begeeft onder het gewicht van een nest. Dit nest heeft ondertussen 2 stormen overleefd. Zeearenden roesten (rusten) makkelijk 80 tot 90% van de dag in een boom of een uitkijkpost, 10% tot 20% van de tijd spederen ze aan verplaatsingen en jagen.

Het dieet van een Zeearend is zoals reeds gezegd heel divers. Bovenaan deze pagina vindt u een video van de Zeearend die een Meerkoet pakt. Ondertussen zijn ze ook al gezien met prooien als Grauwe Gans, Muskusrat, hoogst vermoedelijk een Koereiger die toch nog weggeraakt is, maar rondloopt met gedroogd bloed op zijn verenkleed. Ook een Ooievaar is al ontsnapt uit de klauwen van de Zeearend.

Hoewel de Zeearend ook graag een visje lust, is me tot op heden geen melding bereikt van een visprooi van dit koppel aan de Blankaart, hoewel er voldoende grote vissen aanwezig zijn op de Blankaartvijver.

De Zeearend maakt gebruik van de zon, lage vluchten over woelig water of andere methoden om zijn prooi te verassen. Ook durven ze zich fixeren op één bepaalde vogel, meestal eend, die elke keer dat de arend aanvalt, onder water duikt. Ze putten deze eend volledig uit tot ze hem makkelijk kunnen grijpen. Eens in de klauwen van zo'n Zeearend, is de vogel quasi onmiddellijk dood.

De Zeearenden Betty en Paul zijn inmiddels wereldbekend in Vlaanderen, maar de mensen naar wie ze genoemd zijn, zijn niet voor iedereen bekend: Paul Kempynck en echtgenote Betty Daenen. Paul en Betty waren de laatste eigenaars van het kasteel, de Blankaartvijver en het moeras, dit tezamen met het tweede duo-koppel Luk Kempynck (Pauls broer) en Ireen Daenen (Betty's zus) en niet te vergeten Eliane Verhaeghe, moeder van Paul en Luk, die in 1933 werd geadopteerd door de barones van het Woumense kasteel. Zij verkozen natuur boven het grote geld en startten in de jaren '50 een natuurontwikkelingsproject.

Sinds 1960 woonden Betty en haar man in de witte villa naast het brugje in het kasteelpark, in 1989 verhuisden ze naar de woning naast het kasteel en kasteelparking, maar in 2012 overleed Paul Kempynck helaas. Hij zou trots zijn op dit koppel Zeearenden, vertelt Betty. Vorig jaar verliet Betty (91) de villa om in een serviceflat in Diksmuide te gaan wonen.

"Indien er een broedgeval komt, is het niet dit jaar, dan volgend jaar, zal Betty zeker uitgenodigd worden op de babyborrel!" zegt Guido Vandenbroucke, conservator van het gebied (Natuurpunt).

De villa van Paul en Betty zal door Natuurpunt omgebouwd worden tot burelen en vergaderzalen. Naast de villa komt een gloed nieuw bezoekerscentrum waar Paul en Betty sowieso in de schijnwerpers zullen staan.

Ondertussen hebben de Zeearenden al een volledig witte staart en volledig gele snavel zoals op bovenstaande video's te zien. Ze dragen nu het volwassen verenkleed. De invloed van het koppel Zeearenden op de andere aanwezige vogels is niet te onderschatten. Je mag er al zeker van zijn dat alle ganzen en eenden de lucht goed in de gaten houden voor mogelijk gevaar. De slaapplaats van de Grote Zilverreigers is verhuisd. Ook de Bruine Kiekendieven slapen niet langer op hun vaste stek, hoewel zoals eerder gezegd er nog nooit zoveel Bruine Kiekendieven gebroed hebben aan de Blankaart als in 2023. Een tweetal Blauwe Kiekendieven durft slapen in de buurt van de Zeearenden. De Zeearenden waren toen misschiel wel minder prominent aanwezig en de nesten van koppels waren vermoedelijk al gemaakt toen het koppel opdook. Benieuwd wat dat dit jaar gaat geven. De kolonie Blauwe Reigers lijkt voorlopig nog stand te willen houden rond het nest van de Zeearend, maar tijd zal uitwijzen of ze hier ook effectief nog gaan broeden.

Drones en paragliding zijn verboden boven de Blankaart. Piloten die een drone hebben van meer dan 250 gram hebben verplicht een examen moeten afleggen en zouden hiervan op de hoogte moeten zijn. Piloten die een drone hebben van minder dan 250 gram, hebben geen examen moeten afleggen, maar zijn wel verondersteld de wetgeving te kennen. Er zullen daarom extra bordjes gehangen worden om duidelijk te maken dat vliegen met drones verboden is. Indien deze mensen toch vliegen en hun filmpje op social media plaatsen, kan er nog altijd opgetreden worden tegen deze actie. 

Sinds 1 maart 2024 is er een BHVM (Besluit Houdende (bestuurlijke) VeiligheidsMaatregel) in voege  die alle relevante wetgeving sluitend maakt. De strafmaten bij overtreding zijn dan ook niet min. Elke vorm van overtreding kan nu makkelijker vastgesteld worden door politie en/of natuurinspectie. De aanplakking van deze BHVM zal weldra gebeuren op alle toegangswegen rondom de ingestelde perimeter van 300 meter rond het nest. De bekendmaking daarvan zal ook ten gepaste tijde plaatsvinden, hopelijk snel samen met de eileg?

De boetes voor overtredingen gaan van 100 euro tot ... Hou u vast ... 500.000 euro en 5 jaar gevangenisstraf. Men weze gewaarschuwd!

Indien je zelf een overtreding vaststeld, moedigen we u aan om onmiddellijk zelf 101 te bellen en de politie te verwittigen.

Het is zo ver! Op 14 maart bleef Betty diep in het nest zitten, uren aan een stuk om dan even de veren te schudden en te kijken wat er onder haar lag. We zijn er zeker van, het eerste ei is gelegd! Met dit goede nieuws worden de besluit houdende (bestuurlijke) veiligheidsmaatregelen (en bijhorende boetes) ook kenbaar gemaakt aan de pers. Vanaf 21-22 april kan er een jong verwacht worden als alles goed gaat. Je kan er nu dus zeker van zijn om steeds 1 zeearend op het nest aan te treffen. Enkel het kopje steekt boven het nest uit. Al is een goede verrekijker of een telescoop wel een must om dit van op de romantische boogbrug waar te nemen. Manlief kan uiteraard zorgen dat er eten op tafel komt, zoals het filmpje hiernaast aantoont.

Het koppel Zeearenden lokt veel bezoekers naar De Blankaart. Dat kon Guido Vandenbroucke beamen op 6 april, waar hij menig roofvogelliefhebber kon entertainen met informatie over de Zeearenden. Af en toe zijn er mensen die het nieuws toch ontgaan is, maar daar doet de media dan haar uiterste best om iedereen toch op de hoogte te houden. Zo ook in het populaire programma van Vier "De Mol". In het Mol Café werd het broedgeval van deze Zeearenden nog eens mooi uit de doeken gedaan! Betty en Paul zijn ondertussen te zien geweest op VRT, VTM, Focus WTV en Vier.

Ondertussen zijn we een tweetal weken verwijderd van het kippen van het eerste ei. Hoeveel eieren er exact in het nest liggen, is niet geweten. Minimum 1 en maximum 3, standaard zijn het er 2. Duimen dat alles goed verloopt! En binnenkort ... Nog wat meer in de pers als er een jong geboren wordt. Heel Vlaanderen zal het weten! Er zal een babyborrel plaatsvinden! 

18 maart 2024 zal de geschiedenis ingaan als de dag dat de eerste Zeearend in mensenheugenis in België geboren werd. De twee Zeearenden zaten beide op het nest terwijl één van hen zachtjes een buigende beweging maakte. Betty was haar nieuwboren jong aan het voederen! Meer bewijs was er niet nodig om een vreugdekreet te laten weergalmen over de Blankaartvijver! Ondertussen werd de website www.zeearend.be gelanceerd door Natuurpunt met bijhorende crowdfunding! Binnenkort mogen we ons verwachten aan een heuse babyborrel met een gepaste peter en meter voor de jonge Zeearend(en). Nu is het wachten tot de kopjes boven de nestrand komen piepen, als we dat nog gaan kunnen zien, want de bladeren dreigen het zicht weg te nemen. Meer privacy voor de gloednieuwe, jonge ouders, mag wel eigenlijk, nee? 

Op 22 april werd mogelijks nieuw gedrag vastgesteld bij het koppel Zeearenden. Op verschillende momenten per dag waren beide ouders aanwezig op het nest, maar focusten ze beide op een andere plek in het nest. Het zou dus mogelijks goed kunnen zijn dat er een tweede jong het levenslicht heeft gezien! De tijd zal het uitwijzen uiteraard. Ook werd vastgesteld dat er nog steeds gras wordt aangebracht. Het jong, of de jongen, zal zeker zacht liggen in dat massieve nest van meer dan 2 meter breed!

Alle filmpjes en sommige foto's zijn gemaakt door digiscoping. Dit is het filmen of fotograferen door optisch materiaal met je smartphone. Vereisten om een mooi filmpje te bekomen zijn: